Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçekleşen bir düzen değildir. Dostluk, sosyete içre insanoğluın filhakika nite davrandıklarını değil, nite davranmaları icap ettiğini gösterir. Dostluk, namına uyulmak ve uygulanmak kucakin vardır. Adalet değeri dolayısıyla, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene ayırmak, maşerî dirimın gerçekleşmesini bulmak ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren kişinin içinsına onaylama edilmesi ve uyulması gereken, kesinkes namuslu kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği üzere, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle sosyete içre insanoğluın hattıhareket ve davranışlarının dostluk kurallarına uymaması, her bugün mümkündür. “İşte dostluk, in davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir düzenek, bir bütündür.” İnsan-in, in-doğa ilişkilerinin insanlığın kuma çıkarı ve huzuru kucakin evrensel ilkelerle güvence altına kızılınmasıdır. Dostluk, insaniyet seviyesi kucakin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birçok düşünüm ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, dershane çıkarları, sosyete sözleşmesi, doğa ve insanoğlu olarak tamlayan konseptlerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun umumi menfaatini yahut fertlerin ve toplumun kuma iyiliğini bulmak için konulan ve umum gücüyle desteklenen kaide, pay ve kanunların hepsidür. Henüz geniş bir tanımıyla dostluk, adalete yönelmiş maşerî yaşfakat düzenidir. Dostluk Lügat Valörı Dostluk kelimesi Arabi “pay” kökünden hasılat ve pay kelimesinin çoğheybetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “pay” kelimesinin çoğheybetli “beddua’kak”tır. Türk Zeban Kurumu’na bakılırsa dostluk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım zorlaü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” fehvaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet fehvaında da kullanılır. Beceri Valörı Dostluk dönemden döneme değiştiği kucakin hala doyurucu bir tanım strüktürlamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok onaylama edilen tanımı ise: “Mukannen bir zamanda sınırlı bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması ülke zoruna (müeyyide) rabıtlanmış kurallar hepsidür.” Ilmî bir disiplin olarak dostluk, kendi içre esas olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun zevat arası ilişkileri konu düz kısmına Özel Dostluk, zevat ile ülke yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Bütün Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Dostluk, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ödenek Esas Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku umum hukukunun temellıca ast dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku özge toplumu organizatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik ülke aracılığıyla güvenceye kızılınmış ve cebri yapmış oldurımlara mevla olmasıdır. Dostluk kuralları in davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun şayan hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle nüsha nitelikteki tamam durumlarda uygulanması sağlamlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk düzında yapmış oldurım umum gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek kucakin kullanılır. Dostluk düzenini sağlamlamayı ve korumayı fakatçlayan yapmış oldurımlar gene dostluk düzeninin öngördüğü şekilde alegori getirilir. Maddi ve manevi yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yapmış oldurımlar bu durumları karışmak kucakin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapishane ve nakit cezaları; esas hukukunda siyasetten men, fırka metres; algı hukukunda algı ve gümrüksüzçılık cezaları üzere ayrı ayrı dostluk dallarında ayrı ayrı yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile müntesip çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; şuuri bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların kimilar felsefik değil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek yahut politik konseptleri dostluk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan dostluk, umumi olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş maşerî bir yaşfakat düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu alegori getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kılgısal yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun maşerî dirimı düzenleyip insanoğluın barış ve asayiş içre bir arada yaşamalarını sağlamlamaktır. 2. Pratik Yarar (Sosyal İhtiyaçların Hakkındalanması) Hukukun kılgısal amacını, maşerî gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile sosyete içre yaşayan insanoğluın, birbirleri ile kurmak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanın strüktürsından kaynaklanan gereksinimlerinı içinlamaya çkızılışır. Dostluk bu fonksiyonu ile veladet, muta nikâhı, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek dostluk düzeni dirimın esas gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanın katıksız strüktürsına ve bundan ileri mevrut ihtiyaçlarına onat yapmak zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, soylu erki gerçeklere de merbutdır; soylu erki yokluklara uymalı ve onları içinlamalıdır. 3. Adalet Dostluk bu fonksiyonu ile sınırlı bir yapılanma altına aldığı toplumsal gereksinimlerı, özü salt bir muadele düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak ciddi kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kesik tanımıyla adalet, “bir muadele düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) yapmak üzere dü ayrı ayrı anlamda kullanılır. Adalet haddizatında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet fehvaında kişisel bir özelliği deyimler. şahıs her bugün haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni harcamak yolunda baki ve değmaslahatmez bir çaba gösterir. İşte bu hattıhareket ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile müntesip oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet mazmunı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği takanak biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte dostluk düzında hukuki şayan olarak lügat konusu olan adalet de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü dostluk, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve algılanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Cemiyet kucakindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini kucakaziz kurallar tamamü olarak dostluk, bu değerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve kullanıvermek yerinde bulunduğuna bakılırsa, adaletin böylecene, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında adalet acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut dostluk ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü adalet mazmunı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün dostluk sistemine ve sistemlerine egemen mevcut, nesnel ve salt bir şayan niteliğindeki adalettir. Dostluk bir sosyete düzenini kucakerir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; icap mevcut düzeni sakınmak, gerekse onu değmaslahattirmeyi meşrulaştırmak kucakin her bugün adalete temelvurulur. Nesnel ve yasa üstü adalet hukukta içinmıza müesses dostluk düzenlerinin birincil örneği, olması gereken dostluk fehvaında dostluk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, mevcut dostluk düzenlerinin namına onat olup olmadığı açısından bir şayan ve yorum ölçüsü evet. Yine bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun akdetmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile müspet ve aksi içinlıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon abra içre olduklarında, adil bir dostluk düzeninin gerçekleşmesi sağlamlanır. Normal olarak bütün dostluk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak dostluk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşerî yaşfakat uyacak, hem de bu maşerî dirimın barış içre sürebilmesi kucakin bir düzen görünümünü sağlamlamaya çkızılışacaktır.